Döner Sermayeli İşletmeler

Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin asli ve sürekli kamu hizmetlerini yerine getirirken ortaya çıkan kapasite fazlasını değerlendirmek, devlete ek gelir sağlamak ve topluma faydalı olmak mali ve idari özerklik, giderlerde serbestlik ve özel ayrıcalıklar sağlamak amacıyla başta sağlık olmak üzere eğitim, tarım, orman gibi hemen hemen her faaliyette bulunabilecek döner sermayeli işletmeleri kurulmuştur.   

Türk kamu mali yönetimine döner sermaye kavramının genel çerçevesi 1050 sayılı Muhasebe Umumiye Kanunu’nun 49. maddesine dayanılarak, ticari, sınai, tarımsal, kültürel ve mesleki faaliyetler yapmak atıl kapasitenin kullanımı, devlete ek gelir sağlama, ekonomideki talebi karşılama, serbest kaynak oluşturma, daha fazla mali ve idari özerklik, giderlerde serbestlik ve ayrıcalık sağlaması gibi temel amaçlarla kurulmuştur. Türkiye’de döner sermayeli işletmeler mali idare sisteminin önemli mali istisnalarından biri olarak görülmektedir.

Döner sermaye, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerine kanunlarla verilen asli ve sürekli kamu görevlerine bağlı olarak ortaya çıkan ve genel idare esaslarına göre yürütülmesi mümkün olmayan mal ve hizmet üretimine ilişkin faaliyetlerin sürdürülebilmesi için, kamu idaresine bağlı olarak kurulmuş işletmelere tahsis edilen sermayeyi, işletme ise verilen sermayenin tahsis amacını gerçekleştirmek üzere kurulan döner sermaye işletmeleri olarak tanımlanmaktadır. Döner sermaye esası, genel bütçe içindeki kuruluşlara iktisadi nitelik ve yönetim bakımından serbestlik getirerek sınai ve ticari nitelik taşıyan işletmeler kurabilmekte, işletme esasına göre kar amacıyla çalışmaları sağlanabilmektedir 

Döner Sermayeli İşletmelerinin Özellikleri

Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerine bağlı olarak kurulmuş döner sermaye işletmelerini, kanunla verilen asli görevlerini yürütürken ortaya çıkan ve genel idare esaslarına göre yönetilmesi mümkün olmayan faaliyetlerinin değerlendirilmesi amacıyla kurulan döner sermaye işletmelerinin belli başlı özellikleri aşağıda verilmiştir.

1.        Genel ve özel bütçeli idarelere bağlıdır.

2.        Özel bir kanunla ya da ilgili idarenin kuruluş kanunu ile kurulmuştur.

3.        Bağlı olduğu idarenin tüzel kişiliği içinde yer alıp ayrı bir tüzel kişilikleri yoktur.

4.        Kuruluş sermayeleri bağlı olduğu genel ve özel bütçeli idare tarafından karşılanır.

5.        5018 sayılı kanunun kurumsal kapsamı içinde yer alırlar.

6.        Bütçe, muhasebe, kontrol ve denetim işlemleri Döner Sermayeli İşletmeler Muhasebe Yönetmeliği kapsamında yürütülür. Bütçeler, izleyen iki yılın bütçe tahminleriyle birlikte hazırlanır ve değerlendirilir bağlı oldukları kuruluşun onayından sonra yürürlüğe girer.

7.        Bu işletmelerin muhasebe iş ve işlemleri Tek Düzen Muhasebe Sistemi (TDMS) ile Maliye Bakanlığına bağlı saymanlık müdürlükleri tarafından yürütülmektedir.

8.        İşletmenin iç ve dış denetimi bulunmaktadır. İşletme içi denetimi, iç denetçiler, dış denetimi ise Sayıştay ve Maliye Bakanlığı’nca yapılır.

9.        Döner sermaye işletmesinin malî işlemleri, gelirleri ve giderleri, Maliye Bakanlığınca her zaman denetlenebilir.

10.    İç kontrol hizmetleri ile ilgili ön mali kontrol, harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontrolleri kapsar. Mali hizmetler birimi tarafından ayrıca ön mali kontrole tabi tutulmaz.

11.    Mal, hizmet, yapım ve danışmanlık alımları 5734 Kamu İhale Kanunu, mal ve hizmet satışı ise 2886 Devlet İhale Kanunu ve Döner Sermayeli Kuruluşlar İhale Yönetmeliği kapsamında yürütülür.

12.    Sağlık hizmetlerinin fiyatlandırılmasında Sağlık Uygulama Tebliği (SUT) fiyatları uygulanır. Bu fiyatlarda artış veya eksiliş yapılamaz.

13.    Mal ve hizmetin kapsamına ve türüne göre bazı işletmeler kurumlar vergisine tabi oldukları halde bazıları değildir.

14.    Döner sermaye gelirlerinden tahsil edilen kısmın işletme giderleri, hazine payı, kurum payı, bilimsel araştırma proje payı ve diğer yasal olarak ödenmesi gereken paylar ayrıldıktan sonra kalan tutarlar katkıları oranında personele ek ödeme yapılabilmektedir.

15.    Ticari faaliyet yürütmesi halinde Türk Ticaret Kanunu ve Borçlar Hukuku hükümleri uygulanır.

Üniversite Döner Sermayeli İşletmeleri

2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 58. maddesine göre üniversitelerde döner sermaye işletmesi kurulabilmektedir. Döner sermaye işletmesinin hizmetleri, üniversite yönetim kurulu, hastane yönetim kurulu, harcama yetkilisi, işletme müdürü, muhasebe yetkilisi, gerçekleştirme görevlisi ve diğer personeller tarafından yürütülür. Muhasebe hizmetleri ise Maliye bakanlığına bağlı döner sermaye saymanlıkları tarafından yürütülür.